Çevrenin gelişime etkisi ve Çocuk Gelişimi (İndirilebilir Kitap)

Çocuk gelişimi, genetik yatkınlıkların ve çevresel faktörlerin karmaşık bir etkileşimi sonucu şekillenen çok boyutlu bir süreçtir. Bu süreçte, bireyin fiziksel, zihinsel, duygusal ve sosyal alanlardaki büyüme, olgunlaşma ve öğrenme deneyimleri, yaşam boyu sürecek potansiyelini önemli ölçüde etkiler. Özellikle erken çocukluk dönemi, yani 0-3 yaş aralığı, öğrenmeye en açık olunan ve gelişimsel becerilerin temelinin atıldığı kritik bir evredir (Doğan & Bıçakçı, 2018). Bu dönemde yaşanan olumsuzluklar, çocuklarda gelişimsel gecikmelere veya risklerin artmasına neden olabilir (Doğan & Bıçakçı, 2018). Çocukların gelişimini etkileyen çevresel koşullar arasında beslenme, tıbbi bakım, sosyal olanaklar, eğitim fırsatları ve yetiştiği ortam gibi faktörler yer alır (Doğan & Bıçakçı, 2018). Çevresel faktörler, çocukların gelişimini destekleyici veya engelleyici bir rol oynayabilir.

Çocukların sosyal gelişiminde akran ilişkilerinin rolü büyüktür; okul ortamında ve günlük yaşamda etkileşimde bulundukları akranları, sosyal gelişimleri için önemli bir grubu temsil eder. Okul öncesi dönemde kurulan akran ilişkileri, çocuğun tüm gelişim alanlarının desteklenmesinde, sosyal ve psikolojik uyumunda, gelecekteki sosyal ilişkilerinde ve okula uyumunda belirleyici olabilir (AKIN & Sani-Bozkurt, 2020). Akranlarla kurulan olumlu ilişkiler, çocukların kişiler arası iletişim, kendini kontrol etme, empati yapma, yardımlaşma ve iş birliği gibi becerileri erken yaşlarda fark etmelerini ve geliştirmelerini destekler (AKIN & Sani-Bozkurt, 2020). Çevresel faktörlerin etkisi altında olan çocuklarda görülen gelişimsel sorunlar farklı kategorilerde incelenebilir. Down Sendromu veya Frajil-X sendromu gibi fiziksel ve gelişimsel sorunlara yol açan tıbbi bozuklukların görüldüğü çocuklar kanıtlanmış risk altındadır (Doğan & Bıçakçı, 2018). Prematüre doğum veya düşük doğum ağırlığı gibi doğum öncesi, sırası ve sonrasında ortaya çıkan biyolojik riskler de gelişimsel sorunlara yol açabilir (Doğan & Bıçakçı, 2018).

Çevresel faktörlerin yanı sıra, oyun da çocukların gelişiminde önemli bir rol oynar. Oyun, çocukların nesneler, olaylar, duygular ve ilişkiler hakkında yorum yapmalarını sağlayarak öğrenmelerini destekleyen bir araçtır (KARAKAŞOĞLU & Özdemir, 2021). Görme yetersizliği olan çocukların oyunlarında sıklıkla işitsel uyaran sağlayan oyuncakları tercih ettikleri, ağırlıklı olarak nesneleri veya oyuncakları keşfetmeye yönelik oyun davranışları sergiledikleri, oyuncakları keşfetmek için daha çok tekrarlı oyun davranışları gösterdikleri, özellikle sembolik oyunda gecikmeler sergiledikleri ve daha çok yalnız oyun oynadıkları gözlemlenmektedir (KARAKAŞOĞLU & Özdemir, 2021).